Będkowice (województwo małopolskie)
50°10′05″N 19°45′08″E/50,168056 19,752222
| wieś | |
 Kościół w Będkowicach | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
408 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2021) |
598[2] |
| Strefa numeracyjna |
12 |
| Kod pocztowy |
32-089[3] |
| Tablice rejestracyjne |
KRA |
| SIMC |
0341853 |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu krakowskiego  | |
Położenie na mapie gminy Wielka Wieś  | |
| 50°10′05″N 19°45′08″E/50,168056 19,752222[1]
| |
Będkowice – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Wielka Wieś. W latach 1975–1998 w województwie krakowskim.
Integralne części miejscowości: Dolina Będkowska, Podkopiec[4].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Historia wsi Będkowice sięga średniowiecza. Na jej terenie, wznosząc się nad Doliną Będkowską, znajduje się Sokolica, zwana również Sokolą Skałą, na której w VIII – IX wieku istniało Grodzisko na Sokolicy w Będkowicach. Jak wykazały badania archeologiczne przeprowadzone w 1909 roku przez archeologa Leona Kozłowskiego, późniejszego premiera II RP (1934–1935), oraz J. Czarnowskiego, nieopodal grodziska na Sokolej Skale znajdowało się drugie – nad skałami Dębnik[5].
Pierwsza pisemna wzmianka o Będkowicach pochodzi z 1329 i wspomina o lokacji wsi Hutnica (dzisiejsze Szklary) na dobrach wsi Bantkowicz. Sama nazwa wskazuje, że istnienie tej miejscowości można datować na XI lub XII w. Z pierwotnego obszaru Będkowic powstały później samodzielne wsie Łazy i Kawiory. Kolejna wzmianka z 1341 mówi, że we wsi było ponad dwudziestu dziedziców. Poszczególne części wsi należały do różnych właścicieli, którzy wciąż się zmieniali, ustawicznie prowadząc spory i procesy o działy, spadki, miedze, lasy itp.
W 1708 właścicielka dóbr będkowskich Maria Józefa z Wesslów poślubiła królewicza Konstantego, syna Jana III Sobieskiego, wówczas weszły one jako część posagu w skład dóbr królewskich.
Kolejnymi znanymi z imienia i nazwiska właścicielami wsi była rodzina Bzowskich. Upamiętnia ich znajdujący się na południowo-wschodnim krańcu wsi Kopiec Bzowskich zwieńczony krzyżem. Znajduje się tam tablica upamiętniająca Hiacynta Janotę-Bzowskiego (1750–1808) oraz Kazimierza Janotę-Bzowskiego (1792–1862). Przy odpowiedniej widoczności z kopca widać Kraków i panoramę Tatr.
W okresie zaborów Będkowice znajdowały się pod administracją rosyjską, leżąc tuż przy granicy z galicyjską częścią monarchii austriackiej, a później austro-węgierskiej. Doliną Będkowską przebiegała granica między tymi zaborami, której strzegła nieistniejąca już strażnica rosyjska.
W 1924 w Dolinie Będkowskiej powstał dwór Szaniec, wybudowany przez Janinę i Lecha Rościszewskich. W czasie II wojny światowej w Szańcu udzielono schronienia ukrywającym się żydom, którzy dzięki temu uratowali życie, za co Rościszewscy zostali uhonorowani po wojnie tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. W murach dworu funkcjonował przez pewien czas Uniwersytet Ludowy. Szaniec spłonął w 1990 r. Rościszewscy spoczywają na cmentarzu parafialnym w Będkowicach. Zabudowania dworskie przetrwały w Będkowicach do początku XX w., później były sukcesywnie rozbierane. Na ich parceli wybudowany został m.in. kościół parafialny. We wsi istniał też kiedyś browar.
W latach 70. XX w. natrafiono w Dolinie Będkowskiej na ślady cmentarzyska z czasów kultury łużyckiej.
Turystyka
[edytuj | edytuj kod]Wieś położona jest na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej w części zwanej Wyżyną Olkuską, w sąsiedztwie Ojcowskiego Parku Narodowego. Cały jej teren wchodzi w skład Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie obejmującego doliny i wąwozy z licznymi skałami wapiennymi, jaskiniami, źródłami krasowymi i zabytkami kultury materialnej. Położenie miejscowości między Doliną Będkowską a Kobylańską sprawia, że jest ona doskonałym punktem wypadowym do ich zwiedzania. Szlaki turystyki pieszej i rowerowej umożliwiają zwiedzenie również innych dolin. Jest też dobrym punktem wypadowym dla wspinaczy skałkowych, którzy mają łatwe i bliskie podejścia na liczne udostępnione do wspinaczki skały wschodniej strony Doliny Będkowskiej, w tym najwyższą w jurze Sokolicę. W sąsiedztwie wsi znajdują się dwie udostępnione do zwiedzania jaskinie: Nietoperzowa i Wierzchowska Górna.
żółty – z Kobylan przez Dolinę Kobylańską, Będkowice, fragment Doliny Będkowskiej, Dolinę Szklarki, rezerwat przyrody Dolina Racławki do Paczółtowic.
niebieski – z Rudawy przez Radwanowice, Łączki i całą długość Doliny Będkowskiej do Ojcowskiego Parku Narodowego.
zielony – z Bolechowic obok Bramy Bolechowickiej, przez Las Krzemionka, przysiółek Kawiory, górną część Doliny Będkowskiej i Doliny Szklarki do Jerzmanowic.
rowerowy szlak brzozowy – z Kobylan przez Dolinę Kobylańską, Krzemionki, Zelków, przysiółek Gacki do Bolechowic i Zabierzowa.
Religia
[edytuj | edytuj kod]Miejscowość zamieszkują wyznawcy Kościoła rzymskokatolickiego i Świadkowie Jehowy[6].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 4116
- ↑ NSP 2021 - Ludność [online], Główny Urząd Statystyczny - Bank Danych Lokalnych [dostęp 2024-11-01] (pol.).
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 19 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ GUS. Rejestr TERYT.
- ↑ Leszek Chmura, Historia Będkowic [online] [dostęp 2022-03-21] [zarchiwizowane z adresu 2022-02-19].
- ↑ Wykaz Parafii w Polsce, Warszawa: Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC, 2006, s. 279.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Będkowice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 165.
| Wsie | |
|---|---|
| Kolonia | |
| Integralne części wsi |
|
